Wymienniki białkowo-tłuszczowe – jak liczyć? 

Tabela 1 powinna uprościć określanie ilości WBT w porcji produktu spożywczego. Aby z niej skorzystać, wystarczy znać:

• rodzaj produktu spożywczego, np. żółty ser, fasola biała (suche nasiona)
• zawartość białka w porcji:

– albo w 100 g produktu – z tabeli wartości energetycznej produktów,
– albo w konkretnie spożywanej porcji np. w jednym małym serku, w 20-gramowym plasterku polędwicy, w czterech kostkach czekolady itd.
– z tabeli wartości energetycznej produktów lub z informacji na opakowaniu.

• zawartość tłuszczu w porcji:

– albo w 100 g produktu – z tabeli wartości energetycznej produktów,
– albo w konkretnie spożywanej porcji np. w jednym małym serku, w 20-gramowym plasterku polędwicy, w czterech kostkach czekolady itd.
– z tabeli wartości energetycznej produktów lub z informacji na opakowaniu.

Jeśli znamy tylko zawartość białka i tłuszczu w 100 g produktu, a nie w konkretnej porcji, musimy znać wagę danej porcji produktu spożywczego i ewentualnie skorzystać z Tabeli 2 (aby przeliczyć ilość WBT w 100 g produktu na ilość WBT w konkretnej porcji produktu, np. w 20-gramowym plasterku polędwicy, w 30-gramowym plastrze żółtego sera, w jednej 45-gramowej parówce z kurczaka itp.).

Przykład 1: Baton czekoladowy
1 sztuka 21,5 g: białko 2,1 g, tłuszcz 8,1 g.
Odczytując z Tabeli 1 WBT dla 2 g białka i 8 g tłuszczu otrzymujemy
1 WBT/ 1 sztukę batona czekoladowego.

Przykład 2: Ser topiony
100 g: białko 7 g, tłuszcz 29 g.
Odczytując z Tabeli 1 WBT dla 7 g białka i 30 g tłuszczu otrzymamy 3 WBT/100 g.
1 trójkątny serek waży 25 g (opakowanie 200 g podzielone na 8 sztuk = 25 g/sztukę).
Z Tabeli 2 można odczytać, że jeśli 100 g danego produktu zawiera 3 WBT
(w najwyższym rzędzie wybieramy 3,0 WBT/100 g), to 25 g tego produktu zawiera
0,8 WBT (0,8 WBT/jeden serek topiony 25 g).

Przykład 3: Deser mleczny
100 g: białko 2,8 g, tłuszcz 13,3 g.
Odczytując z Tabeli 1 WBT dla 3 g białka i 13 g tłuszczu otrzymamy 1,5 WBT.
Na opakowaniu podano, że jeden kubeczek deseru mlecznego waży 62,5 g.
Z Tabeli 2 odczytujemy, że dla produktu zawierającego 1,5 WBT/100 g porcja około 62,5 g będzie
zawierała 0,9-1,0 WBT. W przybliżeniu 1 WBT/1 kubeczek deseru mlecznego.

Przykład 4: Parówki z kurczaka
wg książki Liczmy kalorie H. Kunachowicz i wsp.: str. 81,4
1 parówka z kurczaka waży 45 g i zawiera białka 4,9 g i tłuszczu 10,1 g. Odczytując
z Tabeli 1 WBT dla 5 g białka i 10 g tłuszczu otrzymujemy 1,0 WBT/1 parówkę.

Tabele ułatwiające określanie ilości kilokalorii pochodzących z białek i tłuszczów (wymienników białkowo-tłuszczowych) w funkcjonalnej insulinoterapii

W funkcjonalnej insulinoterapii prowadzonej przy użyciu podskórnej pompy insulinowej lub metody wielokrotnych wstrzyknięć insuliny, podając dawkę insuliny do posiłków uwzględnia się nie tylko zawartość węglowodanów (ocenianą na podstawie tabel wymienników węglowodanowych), ale często również zawartość białek i tłuszczów w spożywanym posiłku. Oceniając ilość białek i tłuszczów w posiłku, dla uproszczenia przyjmuje się, że jednostką jest porcja produktu spożywczego dostarczająca 100 kcal* pochodzących z samych białek i/lub tłuszczów1, czyli tzw. wymiennik białkowo-tłuszczowy2,3 (100 kcal z białek i/lub tłuszczów = 1 WBT).

Określanie ilości wymienników białkowo-tłuszczowych w posiłku wymaga korzystania z odpowiednich tabel. Ponieważ w dostępnych tabelach umieszczono tylko niektóre produkty spożywcze, określenie jaka porcja produktu dostarcza 100 kcal z białek i/lub tłuszczów i ile kcal z białek i/lub tłuszczów dostarcza dany posiłek często wymaga korzystania z bardziej szczegółowych tabel wartości energetycznej produktów spożywczych i dokonywania na ich podstawie odpowiednich obliczeń.

Określając zawartość WBT w porcji produktu, korzysta się z następujących informacji:

• rodzaj produktu spożywczego, np. żółty ser, fasola biała (suche nasiona) itp.,
• zawartość białka w 100 g produktu (z tabeli wartości energetycznej produktów spożywczych),
• zawartość tłuszczu w 100 g produktu (z tabeli wartości energetycznej produktów spożywczych),
• 1 g białka dostarcza 4 kcal,4
• 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal,4
• 1 WBT to taka ilość produktu, która dostarcza 100 kcal pochodzących z białka i tłuszczu. Niezależnie, w tym samym produkcie/posiłku, trzeba określić ilość wymienników węglowodanowych WW (1 WW, to taka ilość produktu, która dostarcza 10 g węglowodanów wchłanialnych),
• waga danej porcji produktu spożywczego.

Tabela 1
WBT w zależności od zawartości białka (w gramach) i tłuszczu (w gramach) w porcji produktu

Poniższe wartości mogą, ale nie muszą odnosić się do 100 g produktu.
Na opakowaniach niektórych produktów podana jest, obok ilości gramów białka i tłuszczu w 100 g produktu, ilość białka i tłuszczu w porcji lub w opakowaniu (np. na batonikach czekoladowych).
Ilość WBT odczytuje się z tabeli na przecięciu kolumny z ilością gramów białka (odczytaną z opakowania lub tabeli wartości energetycznej) z rzędem z ilością gramów tłuszczu (odczytaną z opakowania lub tabeli wartości energetycznej).
Dla uproszczenia ilości gramów dla wartości do 20 g „zaokrąglono” do 1 g, a dla wartości powyżej 20 g do 5 g (należy wybrać wartości najbliższe). Wartości WBT powyżej 1 podano z dokładnością do 0,5 WBT.
1 WBT - porcja produktu spożywczego dostarczająca 100 kcal z białek i/lub tłuszczów.

Tabela 2
Przeliczenie ilości WBT ze 100 g na wielkość porcji w gramach

Ilość WBT w porcji odczytujemy na przecięciu kolumny z ilością WBT/100 g produktu z wagą porcji (podaną z dokładnością do 5 g).

Pomysł i opracowanie: dr n. med. Beata Mianowska, diabetolog, specjalista chorób dzieci, Łódź

*kcal – kilokaloria (jednostka energii)
1. K. Howorka: Funkcjonalna insulinoterapia. a-medica press, Bielsko-Biała 1997, 249.
2. E. Pańkowska: Ciągły podskórny wlew insuliny w leczeniu cukrzycy typu 1. W: Cukrzyca typu 1. E. Otto-Buczkowska (red.), Cornetis,
Wrocław 2006, 101-110.
3. A. Szypowska, E. Pańkowska, M. Lipka: Zasady dawkowania insuliny w terapii z zastosowaniem osobistej pompy insulinowej u dzieci
i młodzieży chorujących na cukrzycę typu 1. Endokrynol. Diabetol. Chor. Przemiany Materii Wieku Rozw., 2006, 1, 45-50.
4. H. Kunachowicz, I. Nadolna, B. Przygoda, K. Iwanow: Potrzeby energetyczne człowieka. W: Liczmy kalorie. H. Kunachowicz, I. Nadolna,
B. Przygoda, K. Iwanow, PZWL 2004, 13.